استان خراسان شمالی در ضلع شمال شرقی ایران و در سرزمینی خفته در دست کوه‌ها و دشت‌های پهناور خودنمایی می‌کند. نقش پررنگ این تکه از خاک ایران را می‌توان در ردپای تاریخ در گوشه و کنار این استان به خوبی مشاهده کرد. برخی از مناطق خراسان شمالی از جمله پهلوان و کوه حیدران جاجرم رازهایی از بیش از 12 هزار سال پیش را روایت می‌کنند.
بنای سنگی اسپاخو قدیمی‌ترین بنای تاریخی این سرزمین است که در مجاورت شهرستان مانه و سلمقان واقع شده است. نقاش طبیعت به مدد دست توانمند تاریخ، صحنه‌هایی مسحورکننده را در این سرزمین نقش زده است.
معبد اسپاخو
پس از پشت سر گذاشتن 115 کیلومتر از مسیر دیدنی بجنورد به گلستان بر فراز تپه‌های شهرستان مانه و سملقان، بنایی کهن را در دل جنگل سوزی برگ ارس نظاره می‌کنید. برخی آن را کلیسا و برخی آتشگاه می‌نامند. آنچه مسلم است رنگ‌وبوی ساسانی‌هاست که از معماری بنا به مشام می‌رسد. سبک معماری معبد اسپاخو اسلامی است و طراحی گنبد و ایوان در همان نگاه اول این نکته را فریاد می‌زند. وجه تسمیه نام اسپاخو از دو واژه اسپ و آخو گرفته شده و به معنای محل پرورش اسب است.
خانه جاجرمی‌ها
خانه جاجرمی‌ها عمارتی است قاجاری به مساحت 600 متر مربع در مرکز استان یعنی شهر بجنورد واقع شده است. مردم منطقه این بنا را به نام خانه صنایع‌دستی نیز می‌شناسند. معماری خانه به سبک حیاط مرکزی است و تمام درب‌ها و پنجره‌های عمارت به سمت حیاط گشوده می‌شود.
بر دیوارهای شرقی عمارت، کتیبه‌ای مزین به خط نستعلیق خودنمایی می‌کند و ترکیب‌بند مشهور (باز این چه شورش است…) را بر چهره دارد. خانه جاجرمی‌ها پس از ترک ساکنان اصلی و از سوی خانواده وقف شد به اداره کل میراث فرهنگی و به خانه صنایع‌دستی شهرت یافت.
مقبره بش قارداش
آرامگاه بش قارداش در دل تفرجگاهی به همین نام و در ابتدای جاده بجنورد به اسفراین واقع شده است. نام آرامگاه در زبان ترکی خراسانی به معنای 5 برادر است. افسانه‌ها و روایت‌های متفاوتی از این منطقه در دست است. برخی دلیل نام‌گذاری را وجود 5 چشمه سنگی می‌دانند و برخی دیگر داستان 5 برادر بجنوردی را روایت می‌کنند که در برابر حاکم زمان ایستادگی کرده و در مسیر فرار به خواست پروردگار 5 حفره در دل کوه برای آنها بازشد، که این روزها محل خروج آب چشمه است. بش قارداش نیز یادگار دوره قاجاریه است. از شواهد تاریخی پیداست که تفرجگاه و مقبره بش قارداش محل پرستش زرتشتیان بوده است.
آینه خانه سردار مفخم
آینه خانه مفخم به جرات یکی از فاخرترین و خیال‌انگیزترین بناهای به جای مانده از عهد قاجار است، که 130 سال پیش به دستور ناصرالدین شاه ساخته شد. این عمارت محلی برای رایزنی‌های سیاسی زمان بود و این روزها تبدیل به موزه‌ای برای نمایش اسناد و نسخه‌های خطی تبدیل شده است. اما دلیل شهرت این عمارت به خانه آینه، تالار بسیار زیبایی در طبقه دوم این سراست؛ تالاری مزین به آینه‌کاری‌های فاخر که در هر انعکاس، بازتاب روزگار قجری خود را رخ می‌نمایاند.
شهر بلقیس
اسفراین کهن شهری در خاک ایران که ارگ تاریخی بلقیس را در خود گرفته است. این بنای گلی پس از ارگ تاریخی بم با 1200 سال قدمت، بزرگ‌ترین بنای گل و کاه‌گل ایرانی به شمار می‌رود. این ارگ میزبان سلسله‌های بسیار بوده است. از ساسانیان گرفته تا صفویان، بسیار امپراطورها که در پناه خندق‌های حفر شده در دور ارگ، دمی را آسوده‌اند.
سبزینه‌هایی به گران‌بهایی تاریخ
خراسان نه فقط به ابنیه و آثار تاریخی بلکه به طبیعت زیبای خود معروف است. درختان قدیمی منطقه گردشگری ساری گل، غارهای نوشیروان، گردشگاه بابا امان، روستای روئین اسفراین و اسفیدان تنها گوشه‌ای از جاهای دیدنی خرسان شمالی را به تصویر می‌کشند. استان خراسان شمالی که با آب‌وهوای کوهستانی و طبیعتی سرسبز در دل کوه و بیابان سایه‌ساری فراهم کرده است، بی‌شک رازهای فراوانی برای گفتن دارد که از نزدیک خوش‌تر شنیده می‌شود.
