ارخالق از شاخص ترین لباس سنتی و بومی ایرانی

ارخالق یکی از شاخص ترین لباس های سنتی و بومی ایرانی است که قدمت طولانی دارد؛ لباسی زیبا با برش و شمایل خاصی که اصالت ایرانی دارد.

ارخالق هم مانند سایر سنت های ما حیات و تداوم خود را مدیون اقوام عشایر است که ماهیت و اصالت پوشش خود را حفظ کردند. عشایر لباسی که بر تن می‌کنند، ریشه در باورهایشان دارد و مطابق با فرهنگ و سنت آن هاست. آن‌ها لباس بومی خود را به راحتی از تن در نمی آورند و فریب لباس های شهری و فرنگی را نمی خورند. ارخالق، پیش از این جزو لباس  های رایج در میان ما ایرانیان بوده است و نه فقط طبقه شهری و درباری، بلکه عشایر و روستاییان هم ارخالق می پوشیدند. شهرنشینان و درباریان شکل عوض کردند و فریب مدرنیته غرب را خوردند. آن ها کت های فراک غربی را جایگزین ارخالق اصیل خود کردند. اما عشایر هنوز هم آن را به تن می کنند. عشایر میراث داراین سرزمین هستند.

ارخالق در بین مردان قشقایی رایج تر است ،هرچند شکل و فرم آن کمی تغییر کرده است. ما برای معرفی لباس های اصیل ایرانی مجبوریم در موزه های جهان به دنبال نمونه هایی از آن بگردیم. ما دوست داریم این لباس ها را دوباره بر تن مردم خودمان ببینیم نه در آرشیو موزه‌های دیگر ممالک دنیا!

ارخالق را مانند کت روی لباس می پوشند. قد تنه ارخالق نسبتاً کوتاه است. اما به قول محقق معروف دکتر ویلز، قد ارخالق بسته به قشری بوده که آن را به تن می کردند. مطرب ها، لوتی ها و به طور کلی اشخاص بی شخصیت ارخالق کوتاه به تن می کردند. اما در مقابل، دکترها، کاسب ها و افراد متشخص یا حتی روستاییان ارخالق بلندتر می پوشیدند.

آن چه امروزه به عنوان ارخالق می‌شناسیم، قد نسبتاً کوتاهی دارد و بین زنان و مردان مرسوم است. این لباس معمولا به عنوان لباس روزمره مورد استفاده قرار می گرفته. بنابراین، آن را از پارچه های مختلف مثل چیت گل دار، نخی یا پارچه های مرغوب و نفیس مثل مخمل و ترمه تهیه می کردند. امروزه هم چون بخشی از لباس عشایر است، مانند لباس های دیگر آن را از چیت نخی تهیه می‌کنند. البته، مدل‌های زمستانی آن از جنس کرک و پشم است.

مشخصات ارخالق

غالباً از دو پارچه مختلف برای دوخت ارخالق استفاده می شود. یکی به عنوان پارچه رویه و دیگری به عنوان آستری. جذابیت آن، علاوه بر زیبایی پارچه رویی به پارچه آستری آن مربوط می شود. آستری آن معمولا از پارچه های طرح دار با رنگ های متضاد است که زیبایی آن را دوچندان می‌کند. هرچند این زیبایی به واسطه چاک بلند در آستین کاملاً قابل مشاهده است. همین آستر گل دار جلوه بسیار زیبایی به ارخالق می دهد .

ارخالق یقه ندارد و فقط یک برش ساده در قسمت جلوی لباس دارد. در واقع یک لباس جلو باز است که برای بسته شدن آن دو طرف جلویی را کمی روی هم قرار می دهند و با یک شال روی قسمت کمر می بندند. آستین های آن فرم خاصی دارند؛ بلند و باریک با زائده ای سه گوش که در بعضی گویش‌ها به سنبوسه معروف است. بلندی آن تا روی دست و حتی انگشتان را هم می پوشاند. درز زیر آستین چاک بلندی دارد که با دکمه های زیادی بسته می شود. البته دکمه ها در زمستان بسته و در فصول دیگر معمولاً باز است .

اما با این وجود دو طرف جلوی لباس با نوارو یراق هایی زیبایی تزئین می‌شوند. تفاوت منحصر به فرد این لباس در برش خاص پهلو هاست که فرم منحنی دارد و در زمان پوشیدن هم ایستادگی آن به همین شکل است. البته این برش در ارخالق های امروزی حذف شده است، به جز نمونه هایی که دقیقا به همان شکل بازآفرینی می‌شود. اما نمونه های به جا مانده از آن دوران و نقاشی های دوران زند، افشار تا دوره قاجار نشان می‌دهد برش ها و جلوه ظاهری لباس به تدریج در دربار قاجار و با فرنگی مآبی درباریان، دچار تغییر و تحول شد.

این ارخالق متعلق به زنی از دربار قاجار در اوایل قرن ۱۹است؛ گنجینه ایی که هم اکنون در موزه ویکتوریا و البرت از آن نگهداری می‌شود.

ارخالق به نام‌های دیگری از قبیل سرداری ، یل و… معروف است که بر اساس بلندی قد و فرم شناخته می شد.