سنتور؛ سازی که عاشقش خواهید شد

شاید بارها این جمله را شنیده‌اید که یادگیری فلان ساز موسیقی؛ پس از کار در معدن، سخت‌ترین کار دنیاست! در این بین، هر فرد هم استدلال خاص خودش را دارد.
خب پس اجازه دهید همین اول کار خیالتان را راحت کنم! بله یادگیری و بدست آوردن مهارت نوازندگی؛ با هر نوع سازی که باشد، سخت‌ترین کار دنیا است و خبر خوب اینکه با عشق و علاقه، تمرین و ممارست می‌توان این یادگیری را به ساده‌ترین کار دنیا تبدیل کرد!
حالا پیشنهاد می‌کنیم پس از خواندن این متن و پیش از آنکه دنبال یادگیری موسیقی بروید؛ به فکر انتخاب محل مناسبی برای تمرین باشید تا در حین تمرین با مشت‌ها و تشویق‌های احتمالی همسایه‌ها بر روی دیوار اتاقتان مواجه نشوید!

سنتور؛ آمده از داستان

سنتور؛ سازی که شاید عده‌ای با فیلم سنتوری آن را شناخته و بی‌درنگ عاشقش شدند. اگر جزو افرادی هستید که فکر می‌کنید به راحتی از پسش برخواهید آمد، باید بدانید که «حبيب سماعی» یکی از اسطوره‌های موسیقی سنتی ایران و کسی که از او به عنوان پدر سنتورنوازی معاصر ایران یاد می‌شود، درباره‌اش گفته: «کوک سنتور مرا پير کرد!»

همچنین خسرو آواز ایران محمدرضا شجریان نیز درباره‌اش چنین گفته است: «آن‌قدر که روی این ساز وقت گذاشتم، برای آواز وقت نگذاشتم!»
بدون تردید سنتور یکی از کهن‌ترین سازهای ایرانی است که حتی برخی ابداع آن را به ابونصر فارابی فیلسوف و دانشمند ایرانی نسبت می‌دهند.
سازی که با آوای دلنشین و اصیل ایرانی، در بسیاری از مجالس و شب نشینی‌ها نواخته می‌شود.
درباره سنتور حرف و حدیث زیاد است، برخی آنرا جزو سازهایی می‌دانند که می‌توان به راحتی یاد گرفت و عده.ای خلاف این نظر را دارند.
برخی هم سخن از سختی‌های کوک آن به میان می‌آورند. به هر حال شاید در میان آلات موسیقی، سنتور از نظر کوک جزو سخت‌ترین سازها به حساب بیاید و دلیل آن هم به کوک کردن ۷۲ عدد از سیم‌های آن بر می‌گردد. اما به دلیل کوک مشخص در این ساز، امکان فالش زدن وجود ندارد مگر اینکه ساز کوک نباشد و یا مضراب بر روی سیم‌های اشتباه نواخته شود.
از آنجایی که صدای دلربا، شورانگیز و قدرتمند سنتور در جمع‌های بزرگ هم به خوبی به گوش می‌رسد این نکته باعث شده است که این ساز در مرکزیت ارکستر قرار گیرد و چون محدوده‌ی صدادهی آن کمی بیش از ۳ اکتاو است، از این نظر سنتور یکی از گسترده‌ترین سازهای ایرانی به حساب می آید. بنابراین رایج است که نوازنده سنتور را به‌عنوان سرپرست گروه انتخاب کنند.

نآمدگان و رفتگان سنتور

در مورد تاریخچه این ساز باید اشاره کنیم که مشخص نیست سنتور ابتدا در کدام کشور استفاده می‌شده اما آنچه از شواهد پیدا است نشان دهنده آشنایی ایرانیانِ قبل از اسلام با این ساز بوده است و به آن «کونار» می‌گفتند. «عبدالقادر مراغه‌ای» بعد از اسلام «ساز» یا «طوفان» را که شبیه سنتور امروزی بود معرفی کرد که تفاوت آن با سنتور، بستن یک سیم به جای چهار سیم برای هر نت و کوک کردن آن با جابه‌جایی خرکها بود. قدمت آثار کشف شده نشان می‌دهد که این ساز از ایران به کشورهای دیگر منطقه راه یافته است.

به طور یقین می‌توان گفت که در طول تاریخ پرفراز و نشیب موسیقی ایرانی، سنتور یکی از پرطرفدارترین سازها در بین مردم بوده است.
جایگاه حال حاضر این ساز در بین مردم با گذشته بسیار متفاوت است. به طور مثال در عهد قاجار که سازهایی مانند تار، تنبک و کمانچه جزو سازهای اصلی محافل بودند، سنتور، سازی اشرافی و تجملی به حساب می‌آمد. شاید شبیه دیدگاهی که امروزه برخی برای سازهایی مانند پیانو دارند. در سال‌های پایانی دوران قاجار این ساز که به نوعی دوران رکود خود را سپری می‌کرد با تلاش‌های افرادی چون «حبیب سماعی»، «ابوالحسن صبا»، «فرامرز پایور» و… به تدریج از رکود و تجمل خارج و به میان عامه مردم آورده شد و گسترش یافت.
ساختار ساز «سنتور» شبیه ذوزنقه است و معمولاً از چوب درخت گردو ساخته می‌شود. سیم‌هایی هم که در آن به کار می‌روند از دو جنس هستند. سیم‌های زرد که صدای بم را تولید می‌کنند و سیم.های سفید که مسئولیت تولید صدای زیر را بر عهده دارند.
شاید برایتان جالب باشد که بدانید در سده‌های گذشته از روده گوسفند به عنوان سیم سنتور استفاده می‌شده است.
نوازندگی سنتور توسط دو چوب نازک که به آن‌ها «مضراب» گفته شده؛ انجام می‌شود. بنابراین برای این‌که نوازنده ماهری شوید به چاپکی دست‌ها و تمرکز بالای ذهنی نیاز خواهید داشت.
نکته پایانی اینکه یادگیری سنتور و یا هر ساز و مهارت دیگری مصداق: «آسان نمود اول ولی افتاد مشکل‌ها» است. بدون تردید افراد بسیاری را می‌شناسید که دنبال یادگیری چنین مهارت‌های رفته و پس از مدت کوتاهی به دلایل مختلف دلسرد شده و دست از کار کشیده‌اند. بنابراین در صورتی‌که پا به عرصه یادگیری موسیقی می‌گذارید باید بدانید که عامل موفقیت‌تان بستگی به این دارد که در این راه چقدر عشق و علاقه، تمرین و ممارست و صبر و حوصله خواهید داشت.