استان زنجان، مهد تمدنی چند هزار ساله است که بخش‌هایی از آن خبر از سکونت مردمان پیش از تاریخ می‌دهد. روایت است که در زمان ساسانیان این خطه را زندیگان و بعد زنگان نامیدند. اما پس از ورود اسلام به زنجان شهرت یافت؛ چرا که در زبان عربی حرف «گ» ج تلفظ می‌شود.
آثار تاریخی زنجان بسیار زیاد است و در روزگار خود از مراکز پر اهمیت سیاست و تجارت بوده است. شهرستان خدابنده که قدمت آن به اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد برمی‌گردد، بزرگ مردی همچون شهاب الدین سهروردی را در خود پرورانده است. دره ابهرچای نیز روزگاری شاهد نبرد میان ماد‌ها و آشوری‌ها بوده است، و گذشته‌ای دور از شهرستان ابهر را تداعی می‌کند.
گنبد سلطانیه بزرگترین گنبد خشتی دنیا
این بنا با گنبد فیروزه‌ای، اولین گنبد با دو پوسته در دنیا است و بزرگترین گنبد ایران به حساب می‌آید. این بنای با ارزش در زمان ایلخانان در منطقه سلطانیه ساخته شد، که روزگارانی دشتی وسیع برای شکار شاهان بوده است. تغییر سبک معماری سلجوقی به تیموری را به خوبی می‌توان در این بنا مشاهده کرد.
گنبد سلطانیه دارای ۸ مناره متقارن با ایوان جانبی است. این اثر تاریخی ارزشمند هفتمین اثر ایرانی ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو است. این مکان هزاران داستان در دل خود پرورانده و در طول تاریخ محلی برای دایر کردن مکتب خانه، قرآن خوانی و حتی پذیرش بیمار بوده است. سردابه گنبد نیز محل دفن بزرگان از جمله سلطان محمد خدابنده است.
مجموعه تاریخی رختشویخانه
موزه مردم شناسی رختشویخانه زنجان
رختشویخانه تاریخی زنجان در واقع یک موزه مردم‌شناسی در این شهر است که تاریخچه جالبی دارد. گفته می‌شود این مکان در زمان قاجار ساخته شده تا بانوان زنجانی در کمال آرامش و امنیت در روز‌های سرد به شستشوی رخت‌های‌شان بپردازند.
مقبره قیدار نبی
این بقعه که در شهر قیدار شهرستان خدابنده در استان زنجان قرار دارد، از گذشته پذیرای زائران بوده است. ضریح آرامگاه دارای تزئینات چوبی به سبک هنر ایلخانی است که زائران، پارچه‌های سبزی را به آن می‌بندند.
بقعه قیدار نبی
مسجد جامع زنجان
مسجد سید (جامع) زنجان
این مسجد در دل بافت قدیمی شهر زنجان قرار گرفته است و تاریخ تأسیس آن به قرن سیزدهم هجری قمری بر می‌گردد. این مکان به دستور یکی از پسران فتحعلی شاه قاجار ساخته شد و شبستان آن با گنبد بزرگ زیبایی پوشیده شده است. این بنای تاریخی با نام‌های مسجد سید، مسجد جمعه، مسجد سلطانی و مسجد دارا نیز شناخته می‌شود.
بازار سنتی زنجان، جلوه‌ای از فرهنگ و هنر مردم استان
بازار قدیمی و سر پوشیده زنجان در بافت قدیمی این شهر واقع شده است و سرا‌ها، کاروانسرا و راسته‌های متنوعی را در بر می‌گیرد. ارزش‌های فرهنگی و معنوی این شهر و هنر دست مردمان آن را می‌توانید در گوشه گوشه این بازار قدیمی ببینید.
مسجد چهل ستون
این مسجد تاریخی از مهم‌ترین حوزه‌های علمیه ایران در زمان قاجار بوده و دارای شبستان و صحن بزرگی است. طاق‌های متقارن آن روی ۳۲ ستون استوار است. تزئینات و کاشی‌هایی با طرح گل و بوته که در نمای این بنا به کار رفته، کاشی کاری قاجار را تداعی می‌کند. این مسجد در ضلع جنوبی مسجد جامع شهر زنجان قرار دارد.
موزه مردان نمکی از مهم ترین آثار تاریخی زنجان
آنچه که این موزه را شگفت‌انگیز می‌کند، نگهداری شش مومیایی است که هنگام استخراج نمک از معدن نمک چهرآباد در استان زنجان کشف شده‌اند. یکی از این مردان نمکی متعلق به دوران هخامنشیان است و دو مرد دیگر در روزگار ساسانی زندگی می‌کرده‌اند. کاسه‌های سفالی، کاشی‌های زرین، خمره و ظروف مسی از دیگر اشیاء ارزشمندی است که در این مکان نگه داری می‌شود.
