عکس‌ها برداشته شده از کتاب گران‌قدر و بی‌قیمت «شکوه تخت جمشید» نوشته فرزین رضاییان است.
امروز ۷ آبان و رپز بزرگداشت کورش است. هیچ‌یک برای شما سفری مجازی آماده کرده است. سفری شگرف به زبباترین بخش تاریخی ایران. بخشی که جهانگردان بسیاری را نقشه به دست کرده است. «تخت جمشید» یکی از برجسته‌‌ترین و بزرگترین آثار باستانی ایران است که در استان فارس در شمال شهر مرودشت قرار دارد. این آثار باستانی در سال ۱۹۷۹ به عنوان یکی از میراث‌های جهانی در یونسکو ثبت شده است. این مکان باستانی دارای بناهای آرامگاهی و معابدی به شکل تخت‌های بلند است که در زمان پادشاهی داریوش بزرگ و کوروش مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
در واقع بناهای تخت جمشید از سنگهای سنگین سفید رنگ به شکل ترکیبی از ستونها و تراشه‌های مستطیلی و مربعی ساخته شدهاند. هزاران قطعه سنگ با دقت بسیار بالا با هم پیوند خورده تا شکل طراحی شده بسیار دقیق و زیبایی ایجاد شود.
معبدهای تخت جمشید جایگاه مهمی در طراحی و ساختار این مکان باستانی دارند. معبد‌هایی به نامهای تخت، ایران شهر، عمانی و هشتادین ستون وجود دارد که هر کدام به نحوی از تزئین و ساختار خاصی برخوردار هستند.
با گذشت هزار سال تخت جمشید همچنان نمادی از قدرت و بزرگی امپراتوری هخامنشی است و زیارتگاه مهمی برای گردشگران داخلی و خارجی است. این مکان همچنین محلی است که مردم ایران در روزهای تعطیل به آن سفر میکنند تا از زیبایی‌‌های باستانی و تاریخی کشور خود لذت ببرند.
نقشه امپراطوری ایران
معماری‌های تخت جمشید
معماری تخت جمشید شامل چهار برج فرمانروایی به شکل مکعبی است که بر روی تاج معروف ایران قرار دارد. این برج‌‌ها نماد قدرت و حکومت برای شاهان ایران در آن دوره است. در وسط تاج مربعی که این چهار برج روی آن قرار دارد، سرای شاه است که در طول تاریخ بارها تغییر کرده.
همچنین در اطراف این مکان سه ستون جهانی به نامهای «آپدانا»، «الام» و «نرما» وجود دارد که به‌عنوان نماد قدرت شاه در حکمرانی است.
نقشه «تخت جمشید» مشتمل بر حیاط بزرگی به شکل مربع است که در چهار طرف توسط راه‌های بزرگ به سه قسمت تقسیم شده. در گذشته از حیاط شرقی به‌عنوان محوطه حقوقی و اداری استفاده که در یک دیوار برجسته حاکمیتی محصور شده است.
حیاط شمالی بنا بر رویکردهای معماری و قصر سازی بنا شده که به سمت بازار معلق است. در این بخش، مجموعه‌ای از گنجینه‌ها و اقلام مختلف از کشور‌های مختلف قرار داده شده و نیروها و خزانه‌داران از آن بهره برداری نموده‌اند.
حیاط غربی بخشی از آن به عنوان محیطی برای مراسمات و تفریحات استفاده شده است. در این بخش، معماری چشم‌نوازی به چشم می‌‌خورد و گلخانه‌‌ها، باغچه‌‌ها و چشمه‌های زیبایی توسط افراد ماهری طراحی شدهاند.
حیاط جنوبی به صورت حیاط مسکونی طراحی شده است که برخلاف سایر بخش‌ها جاذبه‌های طبیعی بسیار زیادی در این قسمت وجود دارد. همچنین میتوان به باغچه‌های کوچک و چشم‌انداز های دلنشین اشاره نمود. در این حیاط مسیرهای پیاده‌‌روی، محوطه‌‌هایی برای نشست و استراحت و نیز امکاناتی برای سرگرمی و تفریح وجود دارد.
در کل میتوان گفت حیاط جنوبی این مکان یک محیط آرام و دلنشین است که میتوان در آن لحظات آرامی را سپری نمود. همچنین با دیدن معماری زیبا و چشم‌‌نواز این حیاط و جلوه مناسب آن لذت بردن از محیط طبیعی را نیز تجربه خواهید کرد.
سازهها
سازههای تخت جمشید یکی از بزرگترین و عجیب‌‌ترین سازههای قدیمی جهان در شمال پایتخت ایران یعنی تهران قرار دارند. این سازهها مجموعه‌ای از معابد و قصرها هستند که در دوره حکمروایی سلسله هخامنشیان، بین سال‌های ۵۲۹ تا ۵۳۳ پیش از میلاد ساخته شدهاند.
تخت جمشید در واقع تخت مقاماتی است که در زمان امپراتوری هخامنشی، به مناسبت جشن اعیاد و مراسمات مذهبی و سیاسی و همچنین به عنوان محل اجتماعات عمومی مورد استفاده قرار گرفت است. سازههای «تخت جمشید» به شکل مجموعه‌ای از پایه‌های سنگی برجسته و بلند تشکیل شده که بر روی آن‌ها ساختمان‌ها و آثار هنری مذهبی قرار دارد
از سازههای مهم «تخت جمشید» میتوان به تخت، قصر هخامنشی و سبز زیارت اشاره کرد. تخت به عنوان قلب سازهها، در واقع یک پله بلند و مرکزی است که به بالای تخت ختم میشود و به عنوان محل نشیبی برای ایستادن شاه و نخست وزیران استفاده شده است.
قصر هخامنشی، که در جنوب تخت قرار دارد، یک ساختمان باشکوه و بزرگ است که به‌عنوان محل اجتماعات مهم و مراسم مذهبی به کار رفت است. «سبز زیارت» یا «روان زیارت» یک اماکن مذهبی است که در گذشته محلی برای زیارت و مراسم دینی مورد استفاده قرار گرفته است.
زیبایی تخت جمشید
افق دید تخت جمشید شامل باغ‌های زیبا و پهن و همچنین آب‌‌نماهایی برای تریبون‌ها و قصر است. شایان ذکر است برخی از سازههای دیگر همچون تالار‌ها و اتاق‌های عمومی نیز در این مجموعه وجود دارد که برای برگزاری مراسم مهم و رسمی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تخت جمشید به دلیل تاریخچه طولانی و متنوعی که در پشت سر دارد بزرگترین نمونه از هنر و نمادهای هخامنشی را به نمایش می‌‌گذارد. استفاده از نقوش و طرح‌‌های شناور، هشت پهلوی هخامنشی و همه‌‌گیر شدن نمایش برجستگی‌ها و نمادها در معماری این مکان به منظور نمایش قدرت و روشنفکری امپراتوری است.
بازدید از تخت جمشید یک تجربه فوق‌العاده است و کمک میکند که ما با دورانی که مردمان هخامنشی به یک تمدن غالب جهان تبدیل شدند، آشنا شویم. همچنین میتوان از نمایشگاه‌های هخامنشی که در مجموعه «تخت جمشید» برگزار میشود، بهره‌برداری نمود و با برخی از پیشینه و خصوصیات فرهنگ هخامنشی آشنا شد.
«تخت جمشید» مکانی فراتر از یک جاذبه تاریخی است. این جاذبه علاوه بر جذابیت توریستی نقش بسیار مهمی در جذب محققان_متخصصان هخامنشی و مطالعه و بررسی بیشتر درباره این دوران باستانی دارد. به طور کلی بازدید از «تخت جمشید» به دلیل معماری منحصر به‌فرد تجربه جالبی درباره تاریخ و فرهنگ هخامنشی ارائه می‌دهد.
سازههای تخت جمشید به دلیل زیبایی آثار هنری و معماری بسیار مورد توجه گردشگران و علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ ایران قرار گرفته است. این سازهها نیز به‌عنوان یکی از میراث.های جهانی در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده .
معماری و سازههای تخت جمشید
ویژگی سازهها
تخت جمشید برخلاف سایر سازههای باستانی به دلیل طراحی و معماری خاصی که دارد بسیار منحصر به‌فرد است. برخی از ویژگی‌های سازههای تخت جمشید عبارتند از:
۱. شکل هندسی: سازههای تخت جمشید شامل پله‌های متعدد است که به شکل یک استوانه استوایی طراحی شده. همچنین بیشتر قسمت‌های تخت جمشید به صورت مستطیل طراحی شدهاند.
۲. پیچیدگی سازه: سازههای تخت جمشید پیچیدگی‌‌های زیادی دارد که شامل سیستم توده‌‌های مربعی و گرد است.
۳. استفاده از سنگ: «تخت جمشید» با استفاده از سنگ‌‌هایی با رنگ‌ها و نقوش جذاب ساخته شده. استفاده از سنگ به‌عنوان ماده اصلی ساخت تخت جمشید، نشان از ثبات و دوام سازه است.
۴. طرح آبیاری: یکی از ویژگی‌های عالی این مکان باستانی طرح آبیاری پیشرفته آن است. ساختمان از یک سیستم آبیاری مناسب برخوردار بوده که شامل کانال‌های آبی است و در طول سازه قرار دارند. این سیستم آبیاری به‌عنوان یکی از سیستم‌های آبیاری اولیه در ایران شناخته شده است.
۵. نقش دیوارها: تخت جمشید دارای دیوارهایی است که تا حدی برای حفظ حرارت و کنترل دما در ساختمان استفاده میشود. این دیوارها برای ایجاد یک زمینه مستحکم برای استقرار قطعات ساختمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین به عنوان یک عنصر زیبایی و تزئینی در ساختمان استفاده میشود.
۶. سیستم تهویه هوا: با توجه به اینکه تخت جمشید در منطقه‌ای با آب و هوای گرم و خشک قرار دارد، برای راحتی و آسایش افرادی که این ساختمان را بازدید میکنند سیستم تهویه هوا نصب شده است. این سیستم شامل چندین سوراخ در دیوارها برای ورود هوای تازه و خنک و همچنین خروج هوای گرم است.
۷. نور پردازی: یکی از ویژگی‌های زیبای تخت جمشید نورپردازی معماری آن است. این ساختمان با استفاده از منابع نور طبیعی مانند نور خورشید به خوبی نشان داده میشود. این نور پردازی به‌عنوان یک عنصر زیبایی و همچنین برای برجسته کردن جزئیات معماری «تخت جمشید» استفاده میشود.
۸. سیستم اطفا حریق: به دلیل ارزش تاریخی و فرهنگی «تخت جمشید» حفظ این ساختمان در بقیه زندگی انسان‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. برای جلوگیری از خطر آتش‌‌سوزی و حفظ این ساختمان با توجه به شرایط گرم و خشک منطقه سیستم اطفا حریق مطابق با استانداردهای بین‌المللی در «تخت جمشید» نصب شده است.
۹. سیستم امنیتی: برای حفاظت از «تخت جمشید» و جلوگیری از وقوع سرقت یا آسیب به این ساختمان تاریخی سیستم امنیتی از جمله دوربین.های مداربسته و سیستم هشدار دزدی در نقاط مختلف نصب شده است.
خصوصیات تخت جمشید
از خصوصیات بارز و مطرح «تخت جمشید» میتوان به این موارد اشاره نمود:
۱. تراز بندی: «تخت جمشید» بر روی یک تپه قرار گرفته است که ارتفاع و تراز بندی آن جلوه ای هنرمندانه را به مجموعه می‌بخشد.
۲. ابعاد: تخت جمشید به طول ۱۲۵ متر، عرض ۶۰ متر و ارتفاع تقریبی ۱۴ متر ساخته شده است. ابعاد بزرگ این مجموعه، ارزش آن را بالا برده است.
۳. ستونها: در تخت جمشید ستون‌های بزرگ و قوی با بال‌های گسترده و مجسمه‌‌های مهم و حیاتی در جنبه دور کاری را میتوان مشاهده کرد. این ستونها به شفافیت و جذابیت معماری تخت جمشید افزوده است.
۴. منحنی ها و انحناها: معماری «تخت جمشید» شامل منحنی‌‌های زیبایی است که به طراحی هنری آن افزوده میشود. این منحنی‌ها در ساختار بناها، ستونها و نمای خارجی مشاهده میشود و به زیبایی و استثنایی بودن این مکان باستانی کمک میکند.
نمادها و نقوش
«تخت جمشید» دارای نقوش و نمادهای خاصی است که به تاریخ و فرهنگ ایران اشاره میکند. این نقوش و نمادها به طراحی هنری و ظاهری مجموعه جذابیت و رمز و راز اضافه کرده است.
تزئینات و طرح های معماری:
«تخت جمشید» دارای تزئینات و طرح‌‌های معماری بسیار غنی و زیبا است. از جمله تزئینات مشهور آن شامل نقش کاشی، معماری دست‌نویسی و نقش‌بندی‌های سنگی است.
مکان مهم در تاریخ:
«تخت جمشید» به عنوان مهم‌ترین نماد امپراطوری هخامنشی، یکی از تمدن‌‌های باستانی بزرگ در جهان بسیار مهم است. این مکان تاریخی و باستانی به ما کمک میکند تا درک بهتری از فرهنگ و تمدن کهن ایران داشته باشیم.
موقعیت جغرافیایی مطلوب
تخت جمشید در نزدیکی شیراز قرار دارد که شهری است با تاریخ و فرهنگ غنی.
آرامش و زیبایی طبیعت:
«تخت جمشید» در یک مکان طبیعی و زیبا قرار دارد با کوهستان‌ها و صحراهای اطراف. با آمدن به این مکان تاریخی، شما می توانید در میان آرامش و زیبایی طبیعت قرار بگیرید و لذت ببرید.
بازدید از عمارتها و قصرها:
شما می‌‌توانید عمارتها و قصر‌های زیادی را در اطراف این بنای تاریخی ببینید که در دوران حکومت امپراطوران هخامنشی ساخته شده اند. این ساختمان‌‌های زیبا معماری منحصر به‌فردی دارد و می توانید شاهد زندگی شاهان و سلطنتیان آن دوران باشید.
بازدید از موزه تخت جمشید:
در محوطه تخت جمشید یک موزه وجود دارد که اشیاء باستانی و مجسمه هایی از دوران هخامنشی را به نمایش می گذارد. شما می توانید از این تجربه فرهنگی استفاده کنید و بیشتر در مورد تاریخ و تمدن ایران باستان بیاموزید.
تخت جمشید (پارسه) در سال ۵۱۸ قبل از میلاد مسیح در استان فارس کنونی در نزدیکی مرودشت، به‌دستور داریوش هخامنشی (سومین پادشاه هخامنشی با لقب داریوش کبیر) ساخته شد. مساحت زمین تخت جمشید ۱۲۵.۰۰۰ مترمربع بوده است. پس از «داریوش کبیر»، «خشایارشاه» و «اردشیر اول» به تکمیل این بناها ادامه دادند، تا سرانجام بعد از ۵۰ سال ساخت این عظمت تاریخی به پایان برسد.
پلکان ورودی
در هر ردیف از پلکان دو طرف ورودی اصلی کاخ، ۱۱۱ پله وجود داشته است. (هر پله با طول ۷ متر، عرض ۴۰ سانتی‌متر و ارتفاع ۱۰ سانتی متر بوده است)
دروازه ملل
ورود به مجموعه‌ی کاخ‌ها از دروازه ملل میسر بوده و دو پیکر گاو بزرگ سنگی در ورودی آن قرار گرفته بود.
تالار انتظار
تمامی مهمانان از هرکجای جهان ابتدا در تالار انتظار می‌نشستند تا اجازه ورود پیدا کنند. سپس از دروازه جنوبی به سمت کاخ آپادانا هدایت می‌شدند.
کاخ آپادانا
پس از عبور از یک حیاط بزرگ به کاخ آپادانا می‌رسیم. در ابتدای کاخ آپادانا به درب‌های بزرگ و سلطنتی با طول ۱۸ متر که از طلا و نقره ساخته شده، برخورد می‌کنیم. درون این کاخ ستون‌های بلندی به ارتفاع ۲۰ متر وجود داشت. روی هر یک از این ستون‌های استوانه‌ای یک تندیس از دو نیم تنه گاو سنگی پشت به پشت هم قرار می‌گرفت. در مجموع در کاخ آپادانا ۷۲ ستون وجود داشت.
کاخ تچر (تالار آینه)
کاخ اختصاصی داریوش «تچر» نام داشت. در دو سمت ورودی این کاخ پلکانی زیبا قرار داشت. سراسر این کاخ از سنگهای براق و صیقل داده شده استفاده شده بود، به گونه‌ای که تصاویر را مانند آینه منعکس می‌کرد. از این رو به کاخ تچر، تالار آینه می‌گفتند.
کاخ هدیش
کاخ اختصاصی خشایارشاه به وسعت ۲.۲۵۰ مترمربع هدیش نام داشت.
کاخ ملکه
یک کاخ بزرگ در جنوب کاخ هدیش برای زندگی ملکه و سایر زنان حرمسرای سلطنتی بنا شده بود. این کاخ بزرگ ۴.۶۰۰ مترمربع وسعت داشته است.
در قسمت شمالی این کاخ، ایوانی با ۱۶ ستون و دو مجسمه گاو سنگی قرار داشته. در قسمت شرقی این کاخ مقر سربازان بوده است.
خزانه‌داری
یک بنای زیبا با ستون‌های چوبی مزین به نقوش رنگی که در داخل این بنا ثروتی عظیم نهفته بود. با حمله اسکندر مقدونی پس از قتل و غارت شروع به تاراج این ثروت عظیم نمودند. سپس تخت جمشید را به آتش کشیدند. همان‌طور که در تصویر می‌بینید از قسمت خزانه داری تقریبا هیچ اثری از بنای آن نمانده است.
دروازه ناتمام
این اثر بجا مانده از آن دوران نشان می‌دهد که چگونه سنگ‌ها روی هم چیده می‌شد و سنگ‌تراشان آن‌ها را شکل می‌دادند. سنگ‌ها به‌وسیله داربست‌های چوبی، ریسمان و قرقره‌های فلزی به بالا کشیده می‌شدند.
پایان عظمت
پس از دو قرن، این گوهر معماری جهان در سال ۳۳۰ قبل از میلاد مسیح توسط اسکندر مقدونی به آتش کشیده شد و به قول پلوتارک(Plutarch): تمام دارایی‌های آن بر پشت ۲۰.۰۰۰ قاطر و ۵.۰۰۰ شتر به یغما رفت.
