سوزن دوزی هنری است که در بسیاری از اقوام و طوایف جهان رایج است در انواع متنوع. در این میان سوزن دوزی بلوچ یا بلوچ دوزی یکی از زیباترین ها است که توسط دستان هنرمند زنان و دختران بلوچ نقش می بندند؛ این نقش اصیل ایرانی در فهرست میراث معنوی کشورمان ثبت شده است و همینطور دارای مهر اصالت از سازمان یونسکو است.
هنر سوزن دوزی بلوچ، از آن هنرهایی که با فرهنگ مردم عجین شده و بخشی جدا نشدنی از هویت آنان مردمان شده است؛ و ردپای آن در زندگی روزمره پیداست. این هنر نسل به نسل از مادران به دختران رسیده است و هر دختر بچه ای از دوران کودکی با این هنر آشنا میشوند و عجیب نیست که اینچنین با عمری هزاران ساله ریشه دارد و هنوزم نفس می کشد و زنده است.
هنر سوزن دوزی زنان بلوچ
در اکثر مناطق بلوچستان مانند، سراوان ، خاش، زاهدان و… رایج است و مردم در واقع از این راه امرار معاش می کنند. و سوزندوزی در هر منطقه از اسلوب خاصی را پیروی می کنند و در واقع منطقه عامل تقسیم بندی سوزندوزی مناطق است به طوریکه هر منطقه اصالت خودش را دارد: به طور مثال در منطقه سراوان دوخت دندان موشی و زیگزاگ غالب است، در زاهدان جوک دوزی و در چابهار آینه دوزی نیز ضمیمه دوخت می شود.
در اصلاح محلی این هنر سُوچِن نامیده می شود توسط نخ های رنگین که با توجه به مجاورت با کشور پاکستان غالبا وارد ایران می شود نقش بسته می شود. جنس نخ های به کار رفته متنوع است بسته به نوع کار از ابریشم نفیس گرفته تا کیفیت های نازلتر و حتی امروزه کاموا بکار می رود.
پارچه مشبک و متراکم سوزن دوزی
آشنایی با پارچه مناسب برای سوزن دوزی
پارچه مناسب این هنر باید بافت مشبک و متراکم داشته باشد و اصطلاحاً تار شمار باشد ، چراکه این نوع سوزندوزی با نظم هندسی که دارد نیاز به شمارش نخهای پارچه دارد. البته تار شماری نیز درجه بندی دارد هرچه تار کمتر و ظریفتر، دوخت ظریفتر و برعکس.
از بابت جنس پارچه زمینه، غالباً روی پارچه های نخی اجرا می شود و سپس این تکه های سوزن دوزی شده که الگوی مشخصی از بابت ابعاد و فرم دارند، روی لباس ضمیمه و متصل می شوند. البته گاه نیز مستقیما روی لباس سوزندوزی می شوند.
الگوی سوزن دوزی
به شکلی است که از چند تکه مجزا تهیه می شود؛ دو تکه در ابعاد بزرگی که در قسمت جلوی پیراهن می باشد و قامت کار و بیشتر پهنای لباس را دربر می گیرد و نوارهای مستطیل شکلی که دور سر آستین و دمپای شلوار بکار می روند و پهنای ثابتی ندارند و از باریک تا پهن را شامل میشود. تکه روی سینه در گویش محلی زیگ، زیح، جیگ نامیده می شود.
آستونک به تکه ای گفته می شود که دور آستین قرار می گیرد و پاچک نیز تکه های دور پاچه شلوار می باشند.
سوزن دوزی هنر دست بانوان بلوچی
اصولا در سوزن دوزی بلوچ سه شیوه متداول است
پرکار، میانکار و کم کار که همانطور که از نامها پیداست بسته به میزان تراکم سوزن دوزی و پرکار بدون درجه بندی میشوند.، به عبارتی چنانچه تمام زمینه پارچه با سوزندوزی تزئین شود کار «پرکار» تلقی می شود.، اگر میزان سوزن دوزی کم باشد به طوریکه مقدار چشمگیری از زمینه پارچه پیدا باشد «کم کار» و حد فاصل این دو مقدار «میان کار» میباشد.
نقش های بکار رفته در هنر سوزن دوزی بلوچ بسیار متنوع است و البته هندسی شکل که بسیاری از زنان بداهه و ذهنی آنرا اجرا می کنند.
این نقوش الهام گرفته و شکل انتزاعی شده است طبیعت است، مانند نقش گل و گیاه و حیوان، که نه به شکل طبیعی و واقعی، بلکه انتزاعی و رمز گونه اجرا می شود.
رنگ
رنگهای بکار رفته در بلوچ دوزی سنتی و اصیل شش تا هفت رنگ است. رنگها اصولا شامل سبز، آبی، قرمز، سفید و سیاه، قهوه ای می باشد. و رنگ قرمز از همه رنگها پر کاربرد تر است. و در بیشتر طرح ها شالوده طرح با قرمز نقش اندازی می شود و سپس با رنگهای دیگر پر می شود. لازم به ذکر است رنگهای اشاره شده نمایند طیفی از خانواده خود هستند، مثلا قرمز نماینده طیفی از زرشکی، گیلاسی، آلبالویی حتی نارنجی و… است. یا آبی طیفی از انواع آبی های تیره و روشن و…
البته یک نوع خاص سوزندوزی رایج است به نام سیاه دوزی یا سیاه دوچ که در آن فقط از یک رنگ سیاه استفاده می شود.
