تاریخ نقاشی در ایران

نقاشی یکی از زیر مجموعه‌های اصلی هنرهای تجسمی به حساب می‌آید و قدمت آن حتی بیشتر از زبان نوشتاری است. قدیمی‌ترین نقاشی‌ جهان به حدود ۳۲۰۰۰ هزار سال پیش در فرانسه بر می‌گردد. تاریخ نقاشی در ایران نیز مربوط به هزاران سال پیش می‌شود. ما در این مقاله قصد داریم نقاشی ایران را در دو دوره زمانی مورد بررسی قرار دهیم: دوران قبل از اسلام و دوران بعد از اسلام.

تاریخ نقاشی در ایران

•  نقاشی ایران قبل از اسلام

•  نقاشی ایران بعد از اسلام

نقاشی ایران قبل از اسلام

باستان شناسان موفق شدند، در لرستان تصاویری از حیوانات و صحنه‌های شکار را کشف کنند. «دبلیو سمنر» از باستان‌شناسان معروف در ارتفاعات مالیان استان فارس نقاشی‌هایی را پیدا کرد که، قدمت آن به ۵۰۰۰ سال پیش بر می‌گردد. نقاشی‌هایی نیز از دوران اشکانی در مناطقی از شمال رودخانه فرات پیدا شده است.

نقاشی زمان اشکانی بر روی دیوار

نقاشی‌های کشف شده از دوره هخامنشی نیز به علت تناسب و رنگ‌های به کار رفته در آن‌ها، بی‌نظیر هستند. البته در آن نقاشی‌ها از رنگ‌های کمی استفاده شده است. یکی از نقاشان ماهر ایران باستان، شخصی به نام «مانی» بود که در حدود قرن ۳ زندگی می‌کرد. او یک نقاش حرفه‌ای در دربار سلطنتی ایران به حساب می‌آمد.

محققان نقاشی‌هایی را در استان ترکستان کشور چین کشف کردند که، متعلق به سال‌های ۸۴۰ تا ۸۶۰ میلادی است. در این نقاشی‌ها تصاویری از پرتره ایرانی به چشم می‌خورد. این نقاشی‌ها تصاویری از صحنه‌های شکار را به نمایش می‌گذاشت. البته، علاوه بر شکار، تصاویری از شاخه‌های درخت نیز وجود داشت که به آن‌ها روح تازه‌ای می‌بخشید.

نقاشی ایران بعد از اسلام

اما، با ورود اسلام به سرزمین ایران، نقاشی‌ها رنگ و بوی دیگری به خود گرفت. جالب است بدانید نقاشی‌های این دوره ظاهر آرام‌تری برای بیننده به نمایش می‌گذارد و از لحاظ ارزش نیز بسیار کم‌یاب هستند. نقاشی‌های مینیاتوری ایران پس از سقوط حکومت بغداد دوباره جان تازه‌ای گرفت. حدود قرن ۷ بین هنرمندان ایرانی و نقاشان چینی رابطه‌ای برقرار شد و آن‌ها توانستند تجربه‌های خود را با هم به اشتراک بگذارند. از دید تاریخی، این تغییرات توانست طرح‌ها و نقاشی‌های چینی را با طرح‌های هنرمندان ایرانی ترکیب کند. زیبایی و مهارت نقاشان ایرانی برای توصیف مناظر از نظر آن‌ها بسیار فوق‌العاده بود.

ترکیب نقاشی چینی با مینیاتور ایرانی

استادان نقاشی از آن دوران به عنوان «هنر روشنایی» یاد می‌کنند. سده‌های ابتدایی ظهور اسلام، هنرمندان ایرانی شروع به طراحی‌های زینتی در بخش‌های حاشیه و مقدمه کتاب‌ها کردند. در حقیقت هنر اشراق و آراستگی کتاب، باعث پیشرفت سلطنت مغول‌ها پس از حمله به ایران شد. نقاشان در آن زمان از دو سبک هنری در نقاشی استفاده می‌کردند که یکی مکتب بغدادی و دیگری منیاتور ایرانی بود.

نقاشی به سبک مکتب بغدادی

مکتب بغدادی، طرح‌های ساده و ابتدایی بود که در واقع از همان سبک‌های پیش از اسلام پیروی می‌کرد. یکی از نمونه آثار سبک بغدادی می‌توان به کتاب مصور «کلیله و دمنه» اشاره کرد. اما، سبک مینیاتوری ایرانی در همان دوران از آفریقا تا اروپا گسترش پیدا کرد و توانست طرفداران زیادی را به خود جذب کند. از قدیمی‌ترین نقاشی مینیاتوری ایران می‌توان به «منافع الحیوان» اشاره کرد. همان‌طور که از نام آن پیداست، این کتاب به ویژگی‌های حیوانات می‌پردازد.

زمانی که مغول به ایران حمله کرد، پادشاهان آن‌ها تحت تأثیر هنر ایرانی قرار گرفتند. آن‌ها نه تنها به هنر ایرانی بلکه به مضامین ادبی ایران نیز علاقه‌مند شدند. به دستور دربار مغول، شاهکار فردوسی«شاهنامه» به تصویر کشیده شد. کارشناسان هنری معتقدند، در دوره تیمور هنر نقاشی در ایران به اوج خود رسیده بود.