هوش مصنوعی چیست؟

به نظر می‌رسد که در جهان امروزی ماشین‌ها مانند انسان‌ها هوش و قدرت تصمیم‌گیری دارند. ماشین‌ها این قدرت خود را مدیون چیزی هستند که در مجموع به آن هوش مصنوعی می‌گویند. به سبب همین هوش‌، ربات‌ها و نرم‌افزارهای هوشمند وظایف متعددی را بر عهده می‌گیرند که این وظایف روزی مختص انسان‌ها بودند. اما همواره این سؤال وجود دارد که هوش مصنوعی (AI) دقیقاً به چه معناست و در کجا استفاده می‌شود؟

هوش مصنوعی چیست؟

به نظر شما برای تعریف هوش مصنوعی می‌توان به فیلم‌هایی استناد کرد که در آن‌ها ماشین‌ها در هوش و خلاقیت از خالقشان پیشی می‌گیرند و در نهایت به سرکوب و تسلط بر انسان‌ها می‌پردازند؟

خوشبختانه نه. با این حال، هیچ تعریف واحد و مشخصی هم وجود ندارد، چرا که در اکثر مواقع این مفهوم در ارتباط با زمینه تعریف می‌شود. اما بدیهی است که برای ورود به هر حیطه‌ای ابتدا باید چیستی آن را بررسی کرد. از همین رو معنای AI را می‌توان چنین دانست:

هوش مصنوعی عبارت است از توانایی ماشین‌ها برای انجام یک سری وظایف به طور مستقل بر اساس الگوریتم‌ها و واکنش‌های تطبیقی به موقعیت‌های ناشناخته. بنابراین رفتار آن‌ها شبیه رفتار انسان‌ها است: آن‌ها نه تنها کارهای تکراری را انجام می‌دهند، بلکه از موفقیت و شکست درس می‌گیرند و رفتار خود را انطباق می‌دهند. در آینده، ابزارهای هوش مصنوعی (AIM) باید بتوانند مانند انسان فکر کنند و ارتباط برقرار نمایند.

در بیانی ساده، AI تلاشی است برای انتقال یادگیری و تفکر انسان گونه به رایانه. مزیت هوش مصنوعی نسبت به سایر برنامه‌ریزی‌ها این است که می‌تواند پاسخ‌ها را پیدا کند و مشکلات را به تنهایی حل نماید به جای اینکه برای هر هدفی به شکل جداگانه برنامه ریزی شود.

سابقه استفاده از هوش مصنوعی

مفهوم AI توسط جان مک کارتی در کنفرانس دارتموث در سال ۱۹۵۶ معرفی شد. با توجه به افزایش مداوم سرعت، حجم و تنوع داده‌ها، موضوع هوش مصنوعی روز به روز در کسب و کارها و حتی زندگی روزمره مردم اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

هوش مصنوعی از تخیل تا واقعیت

همان‌طور که گفتیم وقتی در دنیای امروزی از هوش مصنوعی صحبت می‌کنیم، ربطی به آنچه در فیلم‌ها و کتاب‌ها می‌بینیم ندارد. در زندگی واقعی، ما بارها و بارها با AI مواجه شده‌ایم: زمانی که محصولات جدید در سایت‌های مختلف به ما توصیه می‌گردند، زمانی که افراد به‌طور خودکار در عکس‌ها شناسایی می‌شوند یا زمانی که با «الکسا» یا «سیری» چت می‌کنیم.

ChatGPT یک AI است که در نوامبر ۲۰۲۲ ظرف پنج روز به ۱ میلیون کاربر رسید. این پلتفرم برای اولین بار در اوایل سال ۲۰۲۳ محبوب شد و مردم در سراسر جهان فعالانه از آن برای حل مشکلات روزمره یا حرفه‌ای خود استفاده می‌نمایند.

انواع مختلف هوش مصنوعی

کلیه‌ی پلتفرم‌های AI را می‌توان در دو گروه ضعیف و قوی تقسیم بندی کرد:

هوش مصنوعی ضعیف

هوش مصنوعی ضعیف اولین شکل از AI است که در حال حاضر توانسته در حوزه‌های محدودی به هوش انسانی نزدیک شود. برای مثال متن‌های کاملی می‌نویسد و سازمان‌دهی خوبی دارد اما قادر به برقراری ارتباط یا حل جدول متقاطع نیست. در واقع هوش مصنوعی ضعیف الگوریتم‌هایی است که می‌تواند وظایف خاصی را پردازش کند و وظایفی که قبلاً یاد گرفته‌ را به طور مستقل حل نماید. سیستم های ضعیفی که ما غالبا با آن مواجه می‌شویم به این ترتیب است:

• برنامه‌های تشخیص کاراکتر یا متن
• سیستم‌های ناوبری
• تشخیص صدا
• نمایش انفرادی تبلیغات
• تشخیص الگو
• ترجمه زبان
• تشخیص صدا
• پاسخگویی به سؤالات
• بازی‌های رایانه‌ای
• سیستم‌های توصیه‌گر

اگرچه ChatGPT می‌تواند به تمام پرسش‌ها پاسخ دهد، اما نمی‌تواند تصویر یا ویدیو تولید کند. بنابراین «چت جی‌پی‌تی» هم یک هوش مصنوعی ضعیف است که از خود آگاهی ندارد و درک نمی‌کند.

هوش مصنوعی قوی( ابر هوش، قوی یا عمومی)

سیستم‌های قوی یا فوق هوشمند به گونه‌ای طراحی شده‌اند تا با توانایی‌های فکری انسان همخوانی داشته باشند و حتی از آن‌ها پیشی بگیرند. بنابراین انعطاف‌پذیری مؤلفه بسیار مهمی برای ابزارهای AI قوی محسوب می‌شود. هوش مصنوعی قوی به معنای چیزی است که ما از داستان‌های علمی تخیلی می‌دانیم. ماشینی که می‌تواند در کسری از ثانیه کلیه‌ی اطلاعات محیطی را پردازش کند و بهترین تصمیم را اتخاذ نماید. البته این موضوع هنوز هم فانتزی محض است و تا دهه‌های آینده هم همین‌طور خواهد ماند. در زبان انگلیسی، اصطلاح AGI (Artificial General Intelligence) اغلب برای هوش مصنوعی قوی استفاده می‌شود.

تاکنون امکان توسعه هوش مصنوعی قوی وجود نداشته است. بحث در مورد اینکه آیا این امکان وجود دارد یا نه حالا حالاها ادامه خواهد داشت. با این حال، ۱۰۰ سال پیش هیچ کسی نمی‌توانست اینترنت یا ضعیف‌ترین شکل AI را هم تصور کند!

اگر واقعاً امکان توسعه یک هوش مصنوعی قوی در آینده وجود داشته باشد، احتمالا ویژگی‌های زیر را خواهد داشت:

• توانایی تفکر منطقی
• توانایی تصمیم گیری با داده‌های احتمالی
• توانایی برنامه ریزی و یادگیری
• توانایی برقراری ارتباط با انسان
• ترکیبی از همه مهارت‌ها برای رسیدن به یک هدف فراگیر

انواع کاربرد‌های هوش مصنوعی

در زیر به برخی از کاربردهای مهم AI اشاره می‌کنیم:

صنعت و تولید:

هوش مصنوعی در خطوط تولید، بهبود فرآیندهای تولید، پیش‌بینی نیازمندی‌های بازار و بهینه‌سازی زنجیره تأمین مورد استفاده قرار می‌گیرد.

سلامتی:

در حوزه سلامت، هوش مصنوعی می‌تواند در تشخیص و پیش‌بینی بیماری‌ها، تحلیل تصاویر پزشکی، طراحی داروهای جدید و بهبود فرآیندهای پزشکی مورد استفاده قرار بگیرد.

خودرو و حمل و نقل:

هوش مصنوعی در خودروهای هوشمند، سیستم‌های خودران، پیش‌بینی ترافیک، بهبود امنیت و بهینه‌سازی مصرف سوخت استفاده می‌شود. خودروهای خودران در چند سال اخیر پیشرفت چشمگیری داشته‌اند و بارها و بارها در جاده‌ها مورد آزمایش قرار گرفته‌اند. مرسدس در سال 2021 تأییدیه خودرو خودران خود را برای حرکت در بزرگراه تا سرعت ۶۰ کیلومتر در ساعت دریافت کرد و اولین سازنده‌ای بود که به سطح ۳ از ۵ در مقیاس رانندگی خودمختار دست یافت.

تجارت و بازاریابی:

AI در تحلیل داده‌های مشتری، سیستم‌های توصیه‌گر، بهبود تجربه مشتری، پیش‌بینی رفتار مشتریان و بهبود استراتژی‌های بازاریابی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بانکداری و مالیات:

هوش مصنوعی در تحلیل داده‌های مالی، تصمیم‌گیری هوشمند برای سرمایه‌گذاری، تشخیص تقلب و دزدی، مدیریت ریسک و ارائه خدمات مالی پیشرفته مورد استفاده قرار می‌گیرد.

امنیت و ارتباطات:

AI در تشخیص و پیشگیری از حملات سایبری، تحلیل داده‌های امنیتی، تشخیص الگوهای مشکوک و بهبود ارتباطات استفاده می‌شود.

شهرسازی هوشمند:

برای مدیریت ترافیک، ایجاد پارکینگ‌های هوشمند، مدیریت پسماندها، سیستم‌های اطلاعات عمومی، بهینه‌سازی مصرف انرژی و همچنین برقراری ارتباطات هوشمند، هوش مصنوعی اولین حرف را می‌زند.

رباتیک و اتوماسیون:

هوش مصنوعی در طراحی و کنترل ربات‌ها، خطوط تولید خودکار و ایجاد اتوماسیون‌های اداری و غیره به کار می‌رود.

آموزش الکترونیکی:

AI به طراحی سیستم‌های آموزشی، سیستم‌های توصیه‌گر و همچنین ارزیابی هوشمند دانش‌آموزان کمک شایانی خواهد کرد. این کاربرد در آینده بیشتر و بیشتر می‌شود.

چگونگی کار کردن با هوش مصنوعی

شبکه‌های هوش مصنوعی در سطوح مختلف ایجاد می‌شوند. همان‌طور که گفتیم آن‌ها با فرآیندهای خاصی در مغز انسان مطابقت دارند که برخی از مهم‌ترین آن‌ها به این ترتیب می‌باشند:

تجزیه و تحلیل داده‌ها:

AI می‌تواند به شما در تجزیه و تحلیل داده‌های بزرگ و پیچیده کمک کند. با استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی، می‌توانید الگوها، روابط و اطلاعات مهم را در داده‌ها شناسایی کنید و تصمیمات بهتری بگیرید.

پیش‌بینی و پیش‌گویی:

AI با تحلیل داده‌ها و الگوهای آن، به شما کمک می‌کند تا پیش‌بینی‌های دقیقی درباره آینده داشته باشید. مثلاً در حوزه بازاریابی، می‌توانید رفتار مشتریان را پیش‌بینی و استراتژی‌های بهینه‌تری را پیاده‌سازی نمایید.

خودکارسازی فرآیندها:

بر اثر تکرار و تمرین، برخی از رفتارها و تکالیف برای انسان‌ها خودکارسازی می‌شوند. به این معنا که برای انجام آن‌ها نیازی به صرف فکر و انرژی زیادی ندارند. با استفاده از هوش مصنوعی می‌توان فرآیندهای تکراری و زمان‌بر را خودکارسازی کرد. سیستم‌های خودران، ربات‌ها و سیستم‌های هوشمند قادرند وظایف روتین را به طور خودکار و با دقت بالا انجام دهند.

سیستم‌های توصیه‌گر:

هوش مصنوعی در سیستم‌های توصیه‌گر بر اساس تحلیل داده‌ها و الگوریتم‌های خاص محصولات یا خدمات مناسب را به کاربران پیشنهاد می‌دهد. اینستاگرام نیز از این قابلیت در اکسپلورر خود استفاده می‌کند.

رفتار هوشمندانه:

AI می‌تواند دستگاه‌های مختلف را هوشمند کند. مثلاً با استفاده از هوش مصنوعی می‌توانید خانه‌ی هوشمندی بسازید که به کنترل خودکار نورپردازی، سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی، باز و بسته کردن درب‌ها و مدیریت سایر دستگاه‌های خانه می‌پردازد.

زبان شناسی:

هوش مصنوعی می‌تواند در ترجمه متون و سنتز گفتار استفاده شود. با استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی، می‌توانید سیستم‌هایی را ایجاد کنید که قادر به تشخیص زبان طبیعی هستند.

تشخیص و طبقه‌بندی: هوش مصنوعی در تشخیص و طبقه‌بندی اشیاء، تصاویر، صداها و سایر داده‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. مثلاً می‌توان از آن برای تشخیص چهره‌ها، تصاویر پزشکی، تشخیص الگوها در داده‌ها و غیره استفاده کرد.

هوش مصنوعی چه کاری می‌تواند انجام دهد؟

مفهوم AI می‌تواند اقتصاد ما را متحول کند. به عنوان مثال، آژانس شبکه فدرال پیش بینی کرده است که هوش مصنوعی به تنهایی تا سال 2030 ارزشی معادل 430 میلیارد یورو ایجاد می‌کند. از سوی دیگر مطالعه بازار توسط Allied Market Research اندازه بازار جهانی فناوری‌های هوش مصنوعی را تا سال 2030 معادل 1.5 تریلیون یورو در نظر گرفته است.

هوش مصنوعی می‌تواند اطلاعاتی را استخراج کند که انسان قادر به درک آن‌ها نیست به دلیل اینکه تعداد آن‌ها بسیار زیاد است یا الگوهای زیربنایی بسیار پیچیده دارند. به طور مثال اگر کارمندان یوتیوب مجبور بودند برای پیدا کردن محتواهای ممنوعه و رعایت کپی رایت ویدیوهای آپلود شده را نگاه کنند هیچ‌گاه موفق به کنترل ویدئوها نمی‌شدند. در هر دقیقه 500 ساعت محتوا روی این پلتفرم آپلود می‌شود. بنابراین شرکت یوتیوب به 90000 کارمند نیاز دارد تا بدون وقفه 8 ساعت در روز ویدیوها را تماشا کنند و به مدیریت این موضوع بپردازند. در حالی است که یک هوش مصنوعی این بازرسی را در طول فرآیند آپلود به راحتی انجام می‌دهد.

AI چه کاری را نمی‌تواند انجام دهد؟

هوش مصنوعی اگرچه داده‌ها را تشخیص می‌دهد اما کماکان قادر به درک آن‌ها نمی‌باشد بنابراین یک حلال کلی برای مشکلات نیست. هوش مصنوعی عقل سلیم ندارد. پس اگر به خاطر داده‌های ناکافی یا برنامه‌نویسی ضعیف به نتایج اشتباه برسد، این موضوع را تشخیص نمی‌دهد. فقط می‌تواند به سؤالات خاصی پاسخ دهد که برای پاسخ دادن به آن‌ها برنامه ریزی شده است.

چگونه هوش مصنوعی را آموزش می‌دهند؟

کارشناسان آموزش مبتنی بر داده، الگوریتم‌ها را به سه نوع تقسیم می‌کنند:

• یادگیری تحت نظارت
• یادگیری بدون نظارت
• یادگیری تقویتی

یادگیری تحت نظارت

در یادگیری نظارت شده، داده‌های آموزشی از قبل طبقه بندی می‌شوند تا به سیستم‌های هوش مصنوعی بگویند که کدام الگوها را باید جستجو کنند. الگوریتم‌ها با تصاویر متعدد و متنوع بهینه می‌شوند تا در نهایت به طور مستقل دسته‌بندی‌ها را انجام دهند. این نوع آموزش بیشتر برای تشخیص تصاویر خاص مورد استفاده قرار می‌گیرد.

یادگیری بدون نظارت

در این مورد، طبقه بندی قبلی وجود ندارد. بنابراین الگوریتم‌ها به هدف دقیق نیازی نخواهند داشت. در عوض، به دنبال الگوهایی در داده‌ها می‌گردند. رویکرد مذکور در حال حاضر از اهمیت کمی برخوردار است. اما در امنیت سایبری، به ویژه برای شناسایی الگوهای تهاجمی جدید استفاده می‌شود.

یادگیری تقویتی

در یادگیری تقویتی، AI با استفاده از اصل آزمون و خطا آموزش داده می‌شود. بنابراین الگوریتم از طریق آزمون و خطا می‌فهمد که آیا با رویه‌های خاصی به هدف مورد نظرش می‌رسد یا نه.

با هوش مصنوعی چه مشاغلی تحت شعاع قرار می‌گیرند؟

با پیشرفت هوش مصنوعی ممکن است که برخی از مشاغل به دلیل استفاده از روش‌های خودکار و هوشمند از بین بروند یا حداقل نیاز به نیروی انسانی در آن‌ها کاهش یابد. برخی از شغل‌هایی که احتمالا تحت تأثیر قرار می‌گیرند عبارتند از:

کارگران خط تولید: ربات‌ها و سیستم‌های خودکار در برخی صنایع از جمله خودروسازی می‌توانند وظایف برخی از کارگران خط تولید را بر عهده بگیرند.

کارمندان بانکی: با توسعه سیستم‌های هوشمند و اتوماسیون در بانکداری و خدمات مالی ماموریت‌های ساده را می‌توان با استفاده از ربات‌ها و سیستم‌های هوشمند انجام داد.

پشتیبانی و خدمات مشتریان: سیستم‌های هوشمند پاسخگو و چت‌بات‌ها می‌توانند بخشی از وظایف بازاریابان و پشتیبانان را بر عهده بگیرند.

تحلیلگران داده: در برخی حوزه‌ها هوش مصنوعی قادر است به تحلیل و استخراج اطلاعات از داده‌ها بپردازد. در نتیجه روز به روز نیاز به تحلیلگران داده کاهش می‌یابد.

رانندگان حمل و نقل: احتمالا با پیشرفت خودروهای هوشمند مسئولیت رانندگان کاهش می‌یابد و رانندگی تبدیل به یک فرایند خودکار می‌شود.

اما توجه داشته باشید که هوش مصنوعی همیشه تاثیر منفی بر مشاغل ندارد و خیلی از کسب و کارها و شرکت‌ها با کمک این تکنولوژی می‌توانند کارهای خود را با دقت بیشتر و در عین حال سریع‌تر انجام دهند.