اگر تنها یک زن را بشناسیم که پس از گذشت چندین و چند دهه همچنان از مجموع همه افراد مشهور جهان مشهورتر باشد؛ احتمالاً او مونالیزا نام دارد! دست کم در دنیای هنر این ادعا بیشتر صدق می‌کند. چهره خاص و زیبایی غریب مونالیزا قلب بسیاری از مردم در سراسر جهان را تسخیر کرده و شکسته است و لبخند مرموز او هنوز هم می‌تواند بحث داغ روز باشد.
مونالیزا نه تنها یکی از جذاب‌ترین نقاشی‌های موزه لوور پاریس، بلکه تمامی هنرهای تجسمی در جهان است. اما آیا می‌دانستید در این نقاشی چیزهای بیشتری از آن چیزی که به نظر می‌رسد وجود دارد؟ سرگذشت مونالیزا که با یک دزدی تمام عیار کامل شده است پر از حقایق جالبی است که بسیاری از مردم ممکن است ندانند. با ما همراه باشید تا نکات به روزی از این حقایق را باهم مرور کنیم.
زمانی اعتقاد بر این بود که مونالیزا یک خودنگاره است
موضوع مونالیزا همیشه محل بحث بوده است. برخی ادعا کرده‌اند که این تابلو، نقاشی کنستانزا دوآوالوس، بئاتریس داست یا حتی ایزابلا آراگون است. با این حال، یکی از جالب ترین تئوری‌های مطرح شده این است که مونالیزا ممکن است خودنگاره بوده باشد!
لئوناردو داوینچی
بله. برخی معتقد بودند که لئوناردو داوینچی (نقاش این اثر) ممکن است خود را با ویژگی‌های زنانه در این نقاشی به تصویر کشیده باشد. اگر فکر می‌کنید که این یک ادعای عجیب و غریب است، تنها نیستید! اکثر محققان این نظریه را رد می‌کنند و دلیل آن هم فاش شدن هویت موضوع اصلی نقاشی است.
نام بانو در حقیقت مونالیزا نبود
در سال 2005، محققان یادداشتی را یافتند که هویت این بانوی مرموز را در حاشیه یک کتاب قدیمی فاش می‌کرد. او لیزا دل جوکوندو (لیزا گراردینی) از خانواده‌ای ثروتمند در شهر فلورانس نام داشت و از 15 ژوئن 1479 تا 15 ژوئیه 1542 در قید حیات بود.
همسرش فرانچسکو دل جوکوندو تاجر ابریشم ثروتمند، این نقاشی را به مناسبت جشن خانه جدید و تولد دومین پسرشان، آندریا دل جوکوندو، سفارش داد.
مونالیزا روی بوم معمولی نقاشی نشده بود
اگر فکر می‌کنید که مونالیزا مانند بسیاری از نقاشی‌های دیگر روی بوم کشیده شده است، در اشتباهید! این شاهکار در واقع بر روی یک تخته صنوبر نقاشی شده که برای آثار هنری دوره رنسانس غیر معمول نبود.
اگرچه از قرن چهاردهم از بوم استفاده می‌شد، بسیاری از هنرمندان رنسانس به استفاده از تخته‌های چوبی به عنوان جایگزین عادت داشتند، بنابراین جای تعجب نیست که داوینچی از تخته برای خلق این شاهکار استفاده کرد.
ممکن است مونالیزا یک نقاشی نیمه‌کاره باشد
با در نظر گرفتن موقعیت مونالیزا به عنوان یک شاهکار، تعجب خواهید کرد اگر متوجه شوید که مونالیزا ممکن است یک نقاشی ناتمام باشد. گفته می‌شود که دست راست داوینچی در سال 1517 قبل از اینکه بتواند مونالیزا را به پایان برساند تا حدی فلج شد. فقدان ابروهای این خانم، حداقل برای برخی از محققان، گواه کافی برای این نظریه است. با این حال، برخی از مورخان می‌گویند ظاهر بدون ابرو در اوایل دهه 1500 مد بود و برخی دیگر می گویند داوینچی هرگز به نقاشی ابروهای مونالیزا نرسید.
این نقاشی با چند پادشاه فرانسوی زندگی کرده است
یکی از حقایق جالب دیگر این است که این نقاشی با چندین پادشاه از جمله پادشاه فرانسیس اول، شاه لوئی چهاردهم و ناپلئون بناپارت زندگی کرده است. پس از مرگ داوینچی، مونالیزا در سال 1518 توسط شاگرد و دستیار مورد علاقه نقاش، سالی، به پادشاه فرانسیس اول به مبلغ 4000 دوکت طلا فروخته شد. سپس پادشاه آن را در کاخ فونتنبلو به نمایش گذاشت. بعدها، پادشاه لوئی چهاردهم، مونالیزا را به کاخ بزرگ ورسای منتقل کرد و سپس در سال 1800، مونالیزا به مالکیت ناپلئون بناپارت درآمد.
ممکن است کوچک‌تر از آن چیزی باشد که شما فکر می‌کنید
با توجه به تأثیر گسترده مونالیزا بر فرهنگ جهان، شما به خاطر اینکه فکر می‌کردید حتماً اندازه بزرگی دارد بخشیده خواهید شد! ممکن است ناامید کننده به نظر برسد، اما این نقاشی رنگ روغن روی چوب تنها 77 سانتی متر در 53 سانتی متر (30 در 21 اینچ) اندازه دارد. در واقع، بسیاری از افرادی که برای اولین بار آن را بدون اطلاع از اندازه‌اش می بینند، معمولاً ناامید می شوند چراکه انتظار تابلوی ععظیم‌تری داشتند. مونالیزا علی‌رغم ابعاد شگفت‌انگیز کوچکی که دارد، بسیار سنگین است. وزن آن به لطف لایه‌های رنگ متوسط و غیرقابل شمارش چوب، کمتر از 8.1 کیلوگرم (18 پوند) نیست.
در یک شیشه ضد گلوله نگهداری می‌شود
در دهه 1950، یکی از بازدیدکنندگان موزه روی مونالیزا اسید ریخت و از آن پس بود که برای ایمن نگه داشتن این شاهکار، آن را پشت شیشه شفاف قرار دادند.
سپس مدیریت، پس از بازسازی 6.3 میلیون دلاری در سال 2003، مونالیزا را در یکی از بزرگترین اتاق های موزه نگهداری کرد. البته این تنها نقاشی در این اتاق نیست بلکه بزرگترین نقاشی موزه لوور، عروسی در کانا نیز در همین اتاق است.
مدیران لوور، با نگه داشتن مونالیزا در پشت یک جعبه شیشه‌ای ضد گلوله و اضافه کردن موانع برای جلوگیری از نزدیک شدن بیش از حد بازدیدکنندگان به آن، تدابیر امنیتی را تقویت کردند.
مونالیزا خریدنی و فروشی نیست!
آیا تا به حال فکر کرده‌اید که چرا کلکسیونرهای خصوصی هنوز مونالیزا را نخریده‌اند؟ مطمئناً خیلی از میلیاردرهای ثروتمند دوست دارند چنین نقاشی شگفت انگیزی را از آن خود کنند درست است؟ فقط مسئله این جا است که بر اساس قانون میراث فرانسه، مونالیزا را نمی‌توان خرید یا فروخت. مونالیزا به عنوان بخشی از مجموعه لوور، به همان اندازه که متعلق به دولت فرانسه است به عموم مردم نیز تعلق دارد.
ارزیابی نهایی مونالیزا، آن را بی‌قیمت (از منظر گرانبهایی) می‌داند و دولت فرانسه هیچ پولی در ازای این نقاشی نمی‌پذیرد.
یک دزدی کمک کرد تا وضعیت مونالیزا تثبیت شود
اگرچه مونالیزا همیشه در حوزه هنری محبوب بوده، اما همیشه شهرت جهانی نداشته است. تا وقتی همه چیز در تابستان 1911 با دزدیده شدن نقاشی تغییر کرد. به لطف گزارش‌های گسترده رسانه‌ها، مونالیزا یک شبه به یک خبر وسیع در سراسر جهان تبدیل شد و حتی کسانی که به سختی علاقه ای به هنر داشتند داستان ناپدید شدن این شاهکار را دنبال کردند.
شایعات در مورد دزدی نیز یکی یکی ظاهر شدند که موقعیت مونالیزا را به عنوان یک نام آشنا بیشتر کرد. حتی پابلو پیکاسو هم زمانی متهم به دزدیدن این نقاشی بود!
هنگامی که مونالیزا برگردانده شد، همه بلافاصله به موزه لوور هجوم آوردند تا شاهکار معروف داوینچی را ببینند.
وقتی مونالیزا دزدیده شد مردم عزادار شدند
دزدی مونالیزا، او را چنان محبوب کرد که مردم پس از رفتن‌اش عزادار شدند. پس از دزدیده شدن نقاشی، هزاران نفر بلافاصله به موزه لوور آمدند تا به دیوار خالی جایی که زمانی تابلو مونالیزا آویزان بود خیره شوند. مردم همچنین یادداشت‌ها، گل‌ها و یادبودهای بیشماری را برای ادای احترام به این نقاشی گمشده از خود به جای گذاشتند.
بعداً، نیویورک تایمز این نمایش عمومی غم و اندوه را با آنچه پس از مرگ پرنسس دایانا در سال 1997 مشاهده شد؛ مقایسه کرد.
پابلو پیکاسو مظنون اصلی سرقت مونالیزا بود
یکی از حقایق جالب درباره مونالیزا این است که پابلو پیکاسو که در همان زمان نیز نقاش مشهوری بود در ابتدا متهم به سرقت این نقاشی شد.
در واقع، او مظنون اصلی بود و به همراه دوست آن دوران خود (نویسنده‌ای فرانسوی) گیوم آپولینر، به پیشگاه قاضی برده شد.
پیکاسو
چگونه کار به اینجا رسید؟ منشی سابق گیوم آپولینر، اونور-ژوزف گری پیرت شهادت داد که او قبلاً برخی از آثار هنری را از لوور دزدیده و به «دوستان» خود فروخته است و این دوستان اتفاقاً پابلو پیکاسو و گیوم آپولینر هستند.
البته دور از ذهن به نظر نمی‌رسید که افرادی که در ابتدا آثار هنری دزدیده شده را از لوور خریداری کرده بودند، احتمالاً مونالیزا را نیز داشته باشند و به همین دلیل آنها مظنون اصلی بودند.
دو سال بعد، دزد که یک صنعتگر ایتالیایی بود بالاخره دستگیر شد.
وینچنزو پروجیا دزد واقعی مونالیزا بود
اگرچه پیکاسو یکی مظنونان اصلی بود، اما مقصر واقعی یک مرد تردست ایتالیایی به نام وینچنزو پروجیا بود.
او چگونه تابلوی معروف فرانسوی را دزدید؟
ابتدا باید بدانید که پروجیا کارمند موزه لوور بود و روی جعبه شیشه‌ای نقاشی هم کار می‌کرد، اما در آن روز سرنوشت ساز، او تصمیم گرفت پشت پرده بماند و در کمد پنهان شود. او نقاشی را زیر لباسش پنهان کرد و صبح روز بعد که موزه افتتاح شد، به سادگی با نقاشی بیرون رفت!
در 24 ساعت اول، هیچ کس متوجه دزدیده شدن مونالیزا نشد و از آنجایی که نقاشی‌ها زیاد جابجا می‌شدند، برخی از مردم فکر می‌کردند که تابلو برای تمیز کردن یا عکس‌برداری بیرون برده شده است تا اینکه همه مطمئن شدند واقعاً نقاشی به سرقت رفته است.
موزه لوور مدتی برای انجام تحقیقات بسته بود اما موفقیتی حاصل نشد. 2 سال بعد، وقتی وینچنزو پروجیا سعی کرد آن را به جیووانی پوگی، متصدی موزه بفروشد، مونالیزا پیدا شد و به موزه لوور بازگشت.
این نقاشی از حملات متعدد جان سالم به در برده است
علی‌رغم اینکه این تابلو نقاشی یک شاهکار قیمتی است، همه و همه طرفدار مونالیزا نیستند! و جدای از سرقت، مونالیزا از حملات متعدد نیز جان سالم به در برده است. اولین حادثه زمانی بود که مردی که ادعا داشت عاشق مونالیزا است آن را با تیغ برید. این اتفاق مدیریت را مجبور کرد که یک جعبه شیشه ای برای محافظت از آن اضافه کند.
چند سال بعد در دسامبر 1956، یک بولیویایی Ugo Ungaza Villegas سنگی را به سمت نقاشی پرتاب کرد که باعث شکستن شیشه آن شد. این نقاشی همچنین در سال 1974 هنگام نمایش در موزه ملی توکیو با رنگ قرمز اسپری شد و در سال 2009 در موزه لوور یک فنجان چای به سمت آن پرتاب شد. آخرین حمله به مونالیزا در ماه مه سال 2022 زمانی رخ داد که مردی که به شکل یک خانم مسن روی ویلچر مبدل شده بود، کیک خامه‌ای را روی ویترین تابلو مالید.
عامل این حمله همچنین سعی کرد قاب شیشه ای را بشکند. او ادعا داشت که می‌خواهد توجه بیشتر مردم را به زوال سیاره زمین معطوف کند.
خوشبختانه، هیچ یک از این حملات آسیب قابل توجهی به نقاشی وارد نکرد.
دارای بالاترین ارزش بیمه در حوزه هنر است
یکی از حقایق جالب نقاشی مونالیزا این است که در عین غیرقابل خرید و فروش بودن، گران‌بهاترین نقاشی جهان است. با توجه به جایگاه آن و تعداد دفعاتی که مورد حمله قرار گرفته، جای تعجب نیست که مونالیزا بالاترین ارزش بیمه را در حوزه هنری دارد.
در سال 1962، مونالیزا 100 میلیون دلار آمریکا ارزیابی شد که تا امروز نیز مبلغ بسیار زیادی است.
وقتی تورم را در نظر بگیرید، این ارزش تا سال 2021 به حدود 870 میلیون دلار آمریکا می‌رسد!
نقاشی چندین بار برای جلوگیری از سرقت توسط نازی‌ها انتقال یافت
در طول جنگ جهانی دوم، نازی‌ها به سرقت هر اثر هنری که با آن برخورد می‌کردند، شهرت داشتند. بخش سرقت آثار هنری نازی، Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg (ERR) حتی موزه لوور را غارت کرد. خوشبختانه، مونالیزا و هزاران اثر هنری دیگر در آن زمان به مکانی امن منتقل شده بودند.
این نقاشی در یک جعبه صنوبر به صورت قاچاق از موزه خارج و با آمبولانس حمل شد.
مونالیزا مجبور بود چندین بار جابجا شود تا سرانجام جنگ در اروپا به پایان برسد. در نهایت، این شاهکار در 16 ژوئن 1945 به خانه حقیقی خود در موزه لوور بازگشت.
مونالیزا فقط در سه کشور خارج از فرانسه به نمایش گذاشته شد
دولت فرانسه به ندرت این شاهکار را از دید خود دور می‌کند. علاوه بر فرانسه، مونالیزا تنها در سه کشور به نمایش گذاشته شده است. ابتدا این نقاشی در سال 1963 در ایالات متحده به نمایش درآمد تا درخواست بانوی اول جکی کندی را برآورده کند. خانم کندی به همراه کندی رئیس جمهور آمریکا به پاریس سفر کرده بود که عاشق این شاهکار شد. او از وزیر فرهنگ وقت فرانسه درخواست کرد که مونالیزا را قرض بگیرد و به ایالات متحده ببرد تا مردمش نیز این زیبایی را تماشا کنند.
اگرچه در ابتدا تردیدهایی وجود داشت، اما درخواست خانم کندی مورد تایید قرار گرفت و مونالیزا راهی آمریکا شد و میلیون ها بازدیدکننده پیدا کرد.
مونالیزا همچنین در سال 1974 در ژاپن و اتحاد جماهیر شوروی دیده شد.
مونالیزا یکی از کپی شده‌ترین نقاشی‌ها در تمام دوران است
نقاشی مونالیزا یکی از کپی شده‌ترین نقاشی‌های جهان است. به نظر می‌رسد هنرجویان و هنرمندان داوینچی در گذشته تمایل زیادی به کپی‌برداری از این خانم به عنوان راهی برای تقویت تکنیک‌های خود داشته‌اند. برخی از این کپی‌های فوق‌العاده حتی در موزه‌های سرتاسر جهان به نمایش گذاشته می‌شوند، مانند نمونه‌ای که در موزه پرادو مادرید وجود دارد که گمان می‌رود برجسته‌ترین نسخه باشد.
مونالیزا نامه‌های عاشقانه فراوانی دریافت می‌کند
یکی از حقایق جالب دیگر در مورد مونالیزا این است که او هنوز نامه‌های عاشقانه زیادی دریافت می‌کند. از زمانی که در سال 1797 در موزه لوور به نمایش گذاشته شد، مونالیزا افراد بیشماری را مجذوب خود کرده است. هر روز خواستگاران شیفته برای او گل و نامه‌های عاشقانه می‌آوردند. سرانجام به دلیل تعداد زیاد نامه‌های عاشقانه برای مونالیزا، صندوق پستی مخصوص او در موزه لوور قرار داده شد.
بانو قلب‌های زیادی را شکسته است
با در نظر گرفتن تعداد زیادی از مردم که عاشق مونالیزا هستند، جای تعجب نیست که او نیز قلب بسیاری را شکسته باشد! هرچند، کمتر کسی انتظار دارد که این نقاشی یک طرفدار عاشق و واله را به کام مرگ بکشاند.
بله! مونالیزا دلیل حداقل یک مورد خودکشی بوده است. در قرن نوزدهم، یک هنرمند مشتاق به نام لوک ماسپرو پس از دیدن مونالیزا برای اولین بار به شدت عاشق او شد! این عشق خیلی زود به یک وسواس مرگبار که در سال 1852 به اوج خود رسید؛ تبدیل شد.
در آن سال ماسپرو از طبقه چهارم یکی از هتل‌های پاریس خود را به پایین انداخت. بازرسان یادداشت کوتاه و در عین حال دلخراش خودکشی او را پیدا کردند که روی آن نوشته شده بود: «من سال‌ها، ناامیدانه با لبخند او دست و پنجه نرم می‌کردم. حالا ترجیح می‌دهم بمیرم.»
ناپلئون بناپارت شیفته مونالیزا بود
حتی خود ناپلئون بناپارت نیز از کمانه‌های جذابیت مونالیزا در امان نبود. امپراتور آن دوران، چنان مجذوب «مادام لیزا» شد که آن را به دیوار اتاق خوابش در کاخ تویلری وصل کرد. اما این همه علاقه او را نشان نمی‌دهد. بعدها، ناپلئون شیفته یک زن زیبای ایتالیایی شد که گفته می‌شد شبیه مونالیزا است. نام او ترزا گوادانی بود و ناپلئون از او به عنوان «زیبای ایتالیایی» یاد می‌کرد.
بخش جذاب این داستان این است که ترزا گوادانی از نوادگان لیزا گراردینی، سوژه حقیقی تابلوی نقاشی «مونالیزا» بود.
رازی در پشت لبخند مرموز مونالیزا وجود دارد
بی‌شک یکی از حقایق در مورد مونالیزا که او را بسیار محبوب کرده، لبخند مرموز اوست. لبخند مرموز مونالیزا انگار همیشه موضوع جذاب و غریبی بوده است! مردم متحیر بودند که چرا به نظر می‌رسد لبخند او گاهی ظاهر شده و بعد ناپدید می‌شود.
پروفسور مارگارت لیوینگستون از دانشگاه هاروارد پاسخ این سوال را دارد:
چشم انسان دو راه برای پردازش اطلاعات بصری دارد، دید مرکزی و محیطی. لبخند نقاشی در فرکانس‌های فضایی پایین است، بنابراین نمی‌توان آن را به طور کامل با دید مرکزی دریافت کرد، اما از طریق دید محیطی قابل مشاهده است.
به همین دلیل است که وقتی مستقیماً به نقاشی نگاه می‌کنید، لبخند مونالیزا محو می‌شود و وقتی به دور نگاه می‌کنید ظاهر می‌شود.
مونالیزا ممکن است اولین تصویر سه بعدی جهان باشد
تحقیقات نشان می‌دهد که داوینچی احتمالاً مونالیزا را به اولین تصویر سه بعدی جهان تبدیل کرده است. اما چگونه؟
بر کسی پوشیده نیست که تعداد بیشماری از کپی‌های درجه یک و کم نقص از نقاشی مونالیزا وجود دارد. اما محققان در سال 2012، یکی از این «های کپی»ها را در زیر لایه‌های رنگ سیاه در موزه دل پرادو در مادرید کشف کردند که بیش از انتظار، منحصر به فرد بود! چرا که بسیار شبیه به نسخه اصلی به نظر می‌آمد؛ البته به جز تغییر کمی در نگاه. تحقیقات همچنین نشان داد که این نسخه احتمالاً توسط خود داوینچی یا شاگردش و احتمالاً در همان زمان و در همان استودیو نقاشی شده است!
هنگامی که هر دو نقاشی از نزدیک با هم مشاهده می‌شدند، یک تصویر استریواسکوپیک ایجاد می‌کردند. به عبارت دیگر، تصویر سه بعدی به نظر می‌رسید و به سمت بیننده تغییر حالت می‌داد!
ابروهای مونالیزا همیشه مورد بحث بوده است
آیا تا به حال فکر کرده‌اید که چرا مونالیزا ابرو ندارد؟ مورخان و پژوهشگران هنر بیشماری هم همینطور!
برخی اصرار داشتند که فقدان ابرو نشان دهنده روند مد کلاس بالا در زمان خلق نقاشی است. برخی دیگر بر این باورند که این دلیلی است بر این که شاهکار مونالیزا یک کار ناتمام از خالق‌اش است.
اما در سال 2007، اسکن دیجیتالی این نقاشی نشان می‌دهد که این خانم زمانی ابروها و مژه‌های پررنگ‌تری داشته و شاید ابروهایش به مرور زمان کم‌رنگ‌تر شده باشند.
مونالیزا مشهورترین نقاشی در جهان امروز است
برای تکمیل این لیست از حقایق مونالیزا، در اینجا واقعیت دیگری وجود دارد که ممکن است درباره آن نشنیده باشید.
امروزه مونالیزا به عنوان مشهورترین نقاشی در جهان شناخته می‌شود. مونالیزا موضوع بحث‌های بیشماری بوده و در هر شکلی از محتوا در هر رسانه‌ای که تصور کنید به او پرداخته اند از کتاب‌ها گرفته تا فیلم‌های پرفروش و….
حتی افرادی که علاقه ای به هنر ندارند نیز تنها با یک نگاه می‌توانند آن را تشخیص دهند. هر ساله بیش از 10 میلیون نفر به موزه لوور هجوم می‌آورند و احتمالاً 80 درصد از آنها عمدتاً علاقه‌مند به دیدن شاهکار داوینچی هستند.
در فصل تعطیلات، بازدیدکنندگان باید ساعت‌ها منتظر بمانند تا نگاهی اجمالی به این نقاشی داشته باشند. در واقع، بیشتر بازدیدکنندگان فقط اجازه دارند 30 ثانیه بانو را ببینند تا این امکان برای دیگران هم فراهم شود!
قرن‌ها پس از نقاشی لئوناردو داوینچی، مونالیزا همچنان می‌تواند قلب همه را در سراسر جهان تسخیر کند، در حالی که بسیاری از اطلاعات در مورد مونالیزا همچنان مانند یک راز باقی مانده است. و شاید این رازآلودی و معماگونگی باعث شد که این نقاشی تا این حد منحصر به فرد و جالب توجه شود.
